Ngày xưa, làng Hành Thiện (Nam Định) được các cụ trong làng vẽ hệt hình con cá chép và khéo léo chia đều con cá làm 14 khúc. Mỗi khúc là một xóm và mỗi xóm cách nhau đúng 60m. Riêng xóm nhà cố tổng Bí thư Trường Chinh dài 600m.
Nhà lưu niệm cố Tổng bí thư TrườngChinh tại làng Hành ThiệnTừ bản đồ làng cho thấy, ngay đầu cá có một chữ Miếu, thờ ba vị thần đầu tiên đến đất này dựng làng. Sau mới đến chữ Thị - nghĩa là chợ của làng Hành Thiện. Từ rốn đến mang cá là khu dân cư. Riêng xóm nhà đồng chí Trường Chinh nằm ở giữa làng, nên dài nhất được 600m. Từ rốn cá đến đuôi, người ta ngăn một con đường vào xóm, một bên có chữ Hương Điền (ruộng làng) và một bên là nghĩa trang. Chỗ đóng khung có 2 chữ Nội tự - chính là ngôi chùa làng Hành Thiện. Chùa được xây dựng trên đất làng này từ năm 1588, nhưng từ ngày xây dựng đến nay, làng văn hoá này không nhận bất cứ một vị sư nào đến trụ trì ngôi chùa.
Theo dã sử ghi lại, làng Hành Thiện có từ thời các vương triều Trần giữ nước. Năm 1823, khi vua Minh Mạng lên ngôi năm thứ tư, thấy làng học hành đỗ đạt cao, lại chuyên làm những điều lành, vua liền ban cho làng 4 chữ Hán "Mỹ Tục Khả Phong" sơn son thiếp vàng và đổi tên làng thành Hành Thiện (Hành là làng, Thiện là lành).
Trong ngôi nhà cổ được xây dựng hơn 140 năm trước của cụ Đặng Xuân Bảng (ông nội Tổng bí thư Trường Chinh), chúng tôi được ôn lại câu chuyện về cuộc đời, sự nghiệp của Tổng bí thư mà rất đỗi tự hào. Theo gia phả gia đình, gia tộc ông có gốc gác họ Trần, thuộc chi Hưng Trí Vương, con trai thứ tư của Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn. Ông nội Trường Chinh là Đặng Xuân Bảng, từng đỗ Tam giác tiến sĩ đệ nhất danh và là một học giả có tiếng tăm đương thời… Còn thân phụ của ông là Đặng Xuân Viện, cũng là một học giả được đánh giá cao, dù không gặp may mắn trên đường thi cử.
Từ nhỏ, Đặng Xuân Khu (tên thật của đồng chí Trường Chinh) đã làm quen với Tứ thư, Ngũ kinh, thơ Đường và được đào tạo bài bản về văn hoá và lịch sử theo truyền thống Nho học. Khi còn học ở bậc Thành Chung, Đặng Xuân Khu đã sớm bộc lộ tinh thần yêu nước. Ông tham gia phong trào đấu tranh đòi ân xá cho Phan Bội Châu, lãnh đạo cuộc bãi khoá ở Nam Định để truy điệu Phan Chu Trinh và bị đuổi học. Sau đó, theo học ở Trường cao đẳng thương mại Đông Dương và tham gia Việt Nam Thanh niên cách mạng Đồng chí hội; tham gia cuộc vận động thành lập Đông Dương Cộng sản đảng ở Bắc Kỳ. Cuối năm 1930, ông bị Pháp bắt và kết án 12 năm tù và đày đi Sơn La, đến năm 1936 ông được trả tự do.
Từ năm 1936 - 1940, ông là Xứ Uỷ viên Bắc Kỳ, đại biểu của Đảng Cộng sản Đông Dương trong Uỷ ban Mặt trận Dân chủ Bắc Kỳ; làm chủ bút làm báo Cờ giải phóng; phụ trách các tờ báo tiếng Pháp như Le Travail, Rassemblement, En Avant và báo Tin tức. Tại Hội nghị Trung ương 7, ông được bầu vào Ban Chấp hành Trung ương và được cử làm Quyền Tổng Bí thư Đảng thay Nguyễn Văn Cừ. Tháng 5/1941, ông được bầu làm Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Đông Dương, kiêm Trưởng ban tuyên huấn Trung ương. Năm 1943, ông bị thực dân Pháp kết án tử hình vắng mặt.
Nhớ lần về thăm quê cuối cùng của Tổng Bí thư Trường Chinh trong 2 ngày 10 và 11/11/1987. Sau khi hỏi han chuyện làng, chuyện xóm, Tổng bí thư kể lại: Khi chiến tranh thế giới thứ hai nổ ra, Đảng ta phải rút vào hoạt động bí mật, ông đã xách va li về lại ngôi nhà này để làm việc. Được một thời gian ngắn, bọn thực dân phong kiến địa phương phát hiện, chúng báo lên với mật thám Nam Định là "Đặng Xuân Khu đang hoạt động tại địa phương", lập tức ập đến bắt ông.
Hôm đó, ông chỉ kịp cho tư liệu đang làm việc trong ngày vào va li và nhảy ra vườn đằng sau chạy về phía sông Hồng, nhờ người dân chài lưới chở sang Vũ Thư, Thái Bình. Chính trong cái tủ đứng của ông còn một số trang bản thảo, thư từ, tư liệu chưa kịp mang đi, mẹ của ông thấy động đã nhanh chóng mang mẹt vơ tất thư từ, tư liệu vùi xuống chuồng chấu một cách an toàn. Ít ngày sau khi đã yên ổn, các đồng chí liên lạc đã về thưa chuyện, rồi cùng vợ ông mang tư liệu sang cho ông.
Tổng bí thư Trường Chinh mất ngày 20/8 năm Mậu Thìn, cùng ngày, cùng tháng với Quốc công tiết chế Trần Hưng Đạo.
Theo banduong.vn
